terug

2015 11 29 Over de beweging van planten en kunstprojecten in het Glazen huis in het Amstelpark nabij Amsterdam

Op een regenachtige middag in de pelgrimsponcho van broer Paul gehuld, mee op stap met de excursie van Arend Wakker door het Amstelpark, speurend naar de dagelijkse dans van de blaadjes. Deze zijn constant in beweging, reagerend op het licht en de omgeving. Anders dan je zou vermoeden remt veel licht juist de groei af, waardoor de bovenste bladeren vaak kleiner blijven dan de onderste, die groter moeten worden om ook wat licht te vangen. Een stengel trekt krom, omdat de lichtkant minder groeit en de schaduwzijde juist meer, zodat hij naar het licht kan groeien. Het evenwicht tussen licht en zwaartekracht vormt een boom. Als hij, in de schaduw van anderen scheef groeit, zorgt de trekspanning in de stam voor steviger hout. Een uitzondering is klimop, die juist van het licht af groeit en zo tegen muren en boomstammen aankomt en daar omhoog kan gaan. Ze ontneemt geen voedsel aan de boom, maar gebruikt deze alleen als klimrek en heeft een soort zuignapjes als van een kleine gekko. Mos is ook geen parasiet, heeft dan ook geen echte wortels, maar gebruikt zijn rizoiden, een soort hechtdraadjes, om zich op zijn plaats te houden. Ook mensen vertonen vegetatief gedrag, wij hebben daarvoor zelfs een vegetatief zenuwstelsel, dat de onbewuste biologische processen voor ons regelt. En er zijn meer overeenkomsten; bij de plant zit in ieder zaadje al een miniplantje in zijn geheel levend en wel, net zoals bij de foetus de mini-mens in principe al helemaal compleet aanwezig is. Planten reageren in de herfst, net als mensen, op de hoeveelheid licht, de lengte der dagen, in plaats van op de verandering van temperatuur. Net zoals de mens zich in Nederland vaak voor moet bereiden op wisselende weersverwachtingen denkt ook de plant vooruit en maakt in de zomer, als ze genoeg energie heeft, al zijn knoppen aan zodat in de lente, als de energie juist nodig is voor de groei, de knoppen al helemaal klaar zijn. Onbewuste zwaartekrachtzintuigen sturen de groei van plantenwortels.
Dat zijn allemaal dingen, waar de kunstenaar Sjoerd Buysman mee speelt. Hij schept kunstmatige voorwaarden, stelt hindernissen op en kijkt hoe de plant daarop reageert. Zijn werk is voor de plant eerder een survivalkamp dan de verwennerij bij de kweker. Biologische processen ziet hij als fysieke sculpturale elementen. Hoe de natuur zich aanpast is als geschiedenis terug te lezen in het kunstwerk. Het gaat hem om communicatie met de natuur. Hij is een van de deelnemers van Growing matter, dit najaar georganiseerd door Zone2source. Dit is een internationaal tentoonstellingsplatform, dat kunstenaars uitnodigt in en buiten de glazen paviljoens van het Amstelpark projecten te ontwikkelen om een nieuw begrip te krijgen van hoe we in de 21ste eeuw met onze wereld omgaan. Een wereld, waarin natuur niet langer als een tegenstelling tot cultuur gezien wordt maar beiden onlosmakelijk verbonden zijn. Ze keert terug naar de bron om vandaar uit op een nieuwe manier de relaties tussen mens - kunst, wetenschap, technologie - en natuur te onderzoeken. Die middag was er een afsluiting van een tentoonstelling met lezingen van de deelnemende kunstenaars, voorafgegaan door de rondleiding met geoloog/natuurdocent Arend Wakker van de groene academie.
Marjolijn Boterenbrood begint als artist in residence vaak ter plekke met het doorgronden van de omgeving door letterlijk humuslagen te lezen. Ze brengt de natuur op allerlei manieren in kaart door haar te catalogiseren; van vogelgeluiden tot eigenzinnige zeekaarten, van parkwerkers zoals worm en duizendpoot tot de bodem als wateropslag, van kiezelwieren tot mycelium van schimmels op rottende planten, van tekenmachines tot woordenboek, van het verzamelen van voedsel tot het verzamelen van verhalen van omwonenden, tot een zoet/zout kwartetspel. (Bewaerschole - balanceren tussen zoet en zout)
Egied Simons, die ook een van de deelnemende kunstenaars in Zeeland is, zoomt in op ruisend licht als schittering op water, zonder storende details, zonder focus, enkel de kristallisatie van kleur en licht, real time, real size. Nu is hij bezig met een onderzoek naar wortelpatronen, die soms hele stadsplattegronden lijken. Dat is niet verwonderlijk, want de eigenschap van plantenwortels om altijd de kortste weg naar voedsel te zoeken, gebruikt men ook daadwerkelijk bij bijvoorbeeld het ontwerpen van metrostelsels en snelwegen.
Reinier Lagendijk kon er helaas niet zijn, maar zijn gateningrepen bij de Sanseveria’s maken wel nieuwsgierig.
Bij Nikki van Es speelt de hiërarchie in de natuur een belangrijke rol. Welke waarden mensen vergeten, balken van de bouwmarkt terugkoppelen naar het bos of de boom die het hout leverde door de balk met de schors van de boom te bekleden. Bladeren als levende materie tussen glasplaten geklemd. Bij haar fotonenvangers gaat het om het vangen van licht als energiebron door middel van verbeelding van de fotosynthese in planten of het oprichten van een kathedraal voor een alg.
Tijdens de laatste lezing van Driessen en Verstappen over het ongecontroleerde en zelforganiserende van de natuur moest ik helaas voortijdig deze informatieve middag afbreken, omdat we nog een lange reis voor de boeg hadden. Herkenbaar, die verzameling afwijkende aardappelvormen, de eindeloze variatiedrift en vernieuwingsdrang van de natuur, die geen gestandaardiseerde groente produceert, zoals de supermarkt graag heeft.